İnsanoğlunun ilk aydınlanma çağı Mezopotamya, eski Mısır, Anadolu topraklarında başladı.
Eski Pers imparatorluğu, şimdiki İran, geçmiş medeniyetin doğum ilkesiydi.
Çağın bilim adamları filozof/felsefeci Pers'li Ömer Hayyam gibi yaratıcıların ülkesi ve dönemin en büyük Persepolis Kütüphanesini, bugünkü adı Musul olan Ninova kitaplığını nasıl unutabiliriz. Bağdat için ne demişlerdi? Dünyayı gez, gör Bağdat'ı. Eski Babil uygarlığın aydınlanma ışığını yakmıştır. Batıda mezhep çatışmaları yaşanırken Doğuda, halk barış içinde yaşıyordu.
Günümüzde batının geriliğini doğu halkı yaşamakta. Özellikle eski İran, eski Pers ülkesi, 1979 yılında kabul edilen anayasa ile islam cumhuriyeti sürecinde sanki bilim dünyasına kapısını kapattı.
Bilimin keşfiyle, 1789 laik yönetimle Batı, yüzyıl süren mezhep kavgalarını, geriliği toprağa gömmüştü. Batı sömürge sistemi içinde geçmişteki kendi geriliğini, doğu coğrafyasına taşıdı. Yani dinleri siyasallaştırdı. Özellikle petrolün keşfiyle I. Dünya Savaşı'nın tek çıkış nedeni İngiliz İmparatorluğu’nun Arap petrollerine sahip olması sonucunda Ortadoğu çatışma alanına dönüştü. İran'da kapital sisteme bağlı şahlık iktidarı, batı eğitimli olmasına rağmen feodal düzeni aşamadı. Bu arada Şah Rıza Pehlevi'nin başbakanı olan Dr. Muhammed Musaddık, laik cumhuriyet kültürüne sahipti. Başbakan olarak, Şah Rıza Pehlevi’nin ülke genelinde insan haklarına yönelik kararlar almasını istedi. Fakat başbakanın bütün uyarılarına rağmen Şah, dikta yönetimini sürdürmeye devam etti. Özellikle aydınlara karşı.
1952 yılında Başbakan Musaddık, Şah yönetimine karşı iktidara el koydu. Sonuç; Rıza Pehlevi’yi tasfiye edip laik cumhuriyet ilan etti. Ülke genelinde cumhuriyetin kurulmasıyla beraber başta aydınlar olmak üzere coşkulu şekilde sokaklara döküldü. İran Şahı Pehlevi, dünya güzeli Kraliçe Süreyya ile İtalya'ya sığındı. Süreç içinde Başbakan Dr. Musaddık, İran petrollerine el koyarak yabancı şirketleri devletleştirdi.
Geçmiş yıllarda 1945’lere kadarki gücünü, II. Dünya savaşı sonrası İngiliz İmparatorluğu, Amerika'ya devretti. Yalnız İngiltere mi? Başta Fransa, batı kültürüyle donanmış ABD'nin güdümüne girdi. Bu amaçla; savaş sonrası ABD Atlantik Paktı, NATO askeri güç kurdu. Hedef neydi. Soğuk savaş; yani dünya imparatorluğu.
İran'da cumhuriyeti ilan eden Dr. Musaddık İran Petrollerine el koymasıyla ABD başkanı eski Atlantik Paktı NATO eski Başkomutanı Herbert C. Hoover, İran Başbakanı Musaddık'a bir mektup yazar: "Petrollere el koymasını kabul etmiyoruz ve kabul etmeyeceğiz. Yabancı şirketlere yönelik almış olduğun kararı derhal değiştireceksin. Eğer istemlerimizi kabul etmezsen sizin hükümetinizi kabul etmeyeceğiz. Kısa zamanda almış olduğun bu kararlardan dönmeni bekliyoruz." Başbakan, ABD'nin tehdit mektubuna verdiği cevapta; "Sayın Başkan, İran'da yeni bir devir başlamıştır. Biz artık Beyaz Saray'dan emir alma dönemini kapattık. İran artık bağımsız bir ülkedir. Bunu anlamanız gerekir."
Başbakanın Beyaz Saray’ın tehditlerini reddetmesi sonucunda harekete geçen ABD, şahın Genel Kurmay Başkanı General Zahidi'yle iş birliği yaparak Dr. Musaddık dönemi son buldu.
İtalya'da Kapri Adası'nda sürgünde olan Şah, yeşil gözlü efsane güzel Süreyya ile tatil yaparken; ABD büyükelçisi Beyaz Saray temsilcisi Şah'ı adada ziyaret ederek önüne alınmış bir karar koydu: “Sayın Şah Hazretleri İran'da tekrar iktidar olacaksan, İran'a dönmek istiyorsan öncelikle yapman gereken muhafazakar bir başbakan atayacaksın. Dini kurallara saygılı olunacak. Ve bizimle sıkı şekilde temas edeceksin. Sayın Şah bunun dışında Sovyetler'le ilişkilerine nokta koyacaksın.”
Şah, ABD'nin tüm isteklerini kabul eder ve sonuçta ona iktidar verilir. Rıza Pehlevi İran'a dönüşü sonucunda darbe yapan general Zahiri'in oğlu, Şah'ın eski eşi, Mısır Prensesi Fevziye'den olan kızıyla evlendirilir. Bu arada Şah, aydınlara yönelik baskılarına devam etmektedir. Onun ötesinde çok önceden yapması gereken 'AK Devrim' adı altında toprak reformu yaparak köylüye toprak dağıtır.
Sonuçta Pehlevi, muhafazakar yönetimi büyütmesi sonucu bir gün bedel, önüne geldi. Bedelini hazin şekilde ödedi. İran’ın devlet yönetimi günümüzde bellidir. Kadınların başının kısmen açıp saçını göstermesi şeriad yasalarına göre suçtur.
Dünya güzeli Mahsa Amini'nin gözaltında ölümü, batıda dahil bütün ülkelerde büyük tepki yarattı. Genelde uzay çağında insana yaşam tarzına müdahale edilmesi elbette hukuk dışıdır.
Ama günümüzde insanlık doğu ülkelerine değil… İtalya'ya bakalım; Mussolini yeniden gündeme geliyor. İsveç'te düne kadar bağımsız olan bir ülke nerdeyse ABD'nin yandaşı oldu.
İranlı kadınlar, hiçbir ülkede olmayan güzelliğe sahiptir. Büyük İskender, Pers İranı işgal ettiği dönemde, askerlerini Persli kadınlarla evlenmesini önerir.
İskender, eski Helen/Pers'li karışımı bir insan soyunun ortaya çıkacağını söylemiştir.
Genel olarak insanlık yüzlerce yıl önce mezhep savaşlarının son bulması için 1789 devrimi ile talep edilen laiklik için yüzlerce yıl mücadele verdi.
Genelde uygar dünyanın kurtuluşu bilim ve felsefeden geçer. Aslında İran'da yaşanan şiddet tarihsel olarak çok öğretici olmuştur. Öldürülen Mahsa Amini için tüm dünya insanlığı ağlar...
