Aile yılı ilan edilen 2025 de ironik mi olur velayet hususuna değinmek bilemedim. Ama bu günlerde çok fazla velayetin takdiri hususunda yanlış kanaatlere denk geldiğimizden tartışmak yerinde olur gibi geliyor.
Bildiğiniz gibi evlilik boşanma ile sonuçlanır. Boşanmaya bağlı sonuçlardan biri olan müşterek çocukların velayeti hususu medeni kanunun 182. Maddesinde düzenlenmiştir.
Kanunda;
“Mahkeme boşanma veya ayrılığa karar verirken, olanak bulundukça ana ve babayı dinledikten ve çocuk vesayet altında ise vasinin ve vesayet makamının düşüncesini aldıktan sonra, ana ve babanın haklarını ve çocuk ile olan kişisel ilişkilerini düzenler. Velâyetin kullanılması kendisine verilmeyen eşin çocuk ile kişisel ilişkisinin düzenlenmesinde, çocuğun özellikle sağlık, eğitim ve ahlâk bakımından yararları esas tutulur. Bu eş, çocuğun bakım ve eğitim giderlerine gücü oranında katılmak zorundadır. Hâkim, istem hâlinde irat biçiminde ödenmesine karar verilen bu giderlerin gelecek yıllarda tarafların sosyal ve ekonomik durumlarına göre ne miktarda ödeneceğini karara bağlayabilir.” şeklinde hüküm altına alınmıştır.
Kanun metnine baktığınızda mahkeme hakiminin sınırsız yetkisi var gibi anlaşılsa da “Çocuğun üstün yararı” gözetilerek karar verilmelidir. Üstün yarardan kast edilen çocuğun bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlaki ve toplumsal gelişiminin sağlanmasıdır. Bunun ilk adımı anne ve babanın yaşadığı yerin değerlendirilmesidir. Çocuklar için devam eden mevcut düzen tercih edilir. Hali hazır evde oturuyor ve boşanma öncesi eşyaları kullanıyor olmak önemlidir. Çocuğun yaş aralığı da önemlidir. Anne bakım ve şefkatine ihtiyaç duyması esas alınır. Emzirilen bir çocuğun velayetinin babaya verilmesi çocuğun üstün yararını zedeleyen bir durumdur
Anlama ve kendini ifade edebilme yeteneğine sahip çocukların görüşlerine de yer verilebilir. Ancak bu görüş değerlendirilirken çocuğu etkileyen hususlar dikkate alınmalıdır. Çocuk eğitim hayatına devam ediyor ve ders çalışması konusunda hiçbir uyarıda bulunmayan ebeveyni tercih ediyorsa bu husus dikkate alınmalıdır. Çocuğun oyuncak, oyun, kıyafet gibi taleplerine sınırsız evet diyen ebeveyn çocuğun üstün yararını gözeten ebeveyn değildir. Dev ekran televizyonda sürekli çizgi film seyretmesine izin veren ebeveyni tercih eden çocuğun görüşü dikkate alınmamıştır. Kardeşlerin çok öznel bir durum olmadığı sürece ayrı ebeveyne verilmesi doğru değildir.
Çocuğun yüksek yararı belirlenirken, tarafların boşanma nedenlerine bakılmaz. Kötü eş olmak kötü ebeveyn olacağın anlamına gelmez . Bu konuda en çok sadakat yükümlülüğü tartışma konusu olmuştur. Eşlerden birinin diğerine sadakat yükümlülüğünü ihlal etmesinin çocuklarla ilgisi yoktur. Ancak toplumun değer yargılarına ters düşen yaşam biçimi çocuğun yaşamını etkiliyorsa dikkate alınır.
Çocuğun gelişim düzeyi de velayet hususunda dikkate alınmalıdır. Çocuk beyninin ve buna bağlı olarak algısının gelişiminde soyut ve somut düşünebilme yetisi çok önemlidir. Çocuğun beynini kullanma, düşünme, anlamlandırma ve doğru yorumlama güvende olması açısından önemlidir. Çocuklar savunmasız olduğu için istismar durumlarında en zayıf halkadır. Genel olarak çocukların velayetinde annenin tercih edilme sebebi de budur. Anne dışarıdan gelebilecek tehlikeler konusunda daha dikkatlidir. Toplumsal kodlar bakım yükümlülüğünü anneye yüklediği için anne çocuğun aç olması, hasta olması hallerinde diğer ebeveyne göre daha duyarlıdır. Toplumda genel olarak gözlemlediğimiz çocuklara gereksiz temasta bulunan ve sevdiğini iddia eden üçüncü şahıslara annenin tepkisi daha keskin ve uyarıcı olabilmektedir. Baba çocuğun sevilmiş olmasının verdiği gururla çoğu zaman tacizi anlayamamaktadır.
Aile mahkemelerine kadın, evli ve çocuklu hakimlerin tercih edilme sebebi aslında tamda budur. İşitme engelli bir ebeveyne çocuğun velayetini veren bir mahkemenin kadın hakim olma ihtimali hiç yoktur. Mesela çocuk içeride kendine yumurta pişirirken üzerine kızgın yağ dökse ve yardım için bağırsa işitme engelli ebeveyn buna nasıl yardım edebilir. Çocukların yemek yapmak çabaları büyümenin göstergesidir. Ancak kas gelişimleri yetersiz olduğu için sorunu çözme yetileri sınırlıdır. Bunu da ancak anne bilir. İstisnalar hariç her zaman çocukların velayetinin anneye verilmesi çocuğun üstün yararı açısından en doğru karardır.